Tarata
Tarata markan heroes ukanaka
1. Coronel Gregorio Albarracín Lanchipa satawa
Jupax, jan pächasisaw, Tacna suyunx juk’amp emblemático heroe ukhamawa, ukat figurapax Tarata markan resistencia ukampix wali sum chikt’atawa.
Uka sutix akhamawa: Uka "Centauro de Vilcas" ukax mä jach'a uñacht'äwiwa.
Uñjatarjama: Jupax walja Perú markan ch’axwawinakan chikancht’asiwayi, ukampis amtasipxiwa kunatix jupax... Pacífico uksan ch’axwäwi (1879-1883).
Tarata markan lurawipa: Alto de la Alianza (1880) ch’axwäwi tukuyatatxa, coronel Albarracín jupax chiqa chuyman soldadonakapampix Tarata jach’a qullunakaruw kutt’awayxi, ukhamat wakicht’añataki thurkatiri. Uka chiqatx Chile markan ejercito ukarux muspharkañ ch’axwawinakampiw sartawayi, qullunakan ukhamarak barrancanakan geografía ukar askinak apsusaw.
Ch'amachawi: Jupax Saucini (Tarata jak’an) ukan nuwasïwin jiwatayna 2 uru octubre phaxsit 1882 maran, yuqapampi chika, teniente Rufino Albarracín. Jilt’anakapax Lima markan Cripta de Héroes ukan samart’atawa.
2. Manuel Primero Franco Rafael ukat yaqhanakampi
Ukax resistencia cívica ukat lealtad ukanak uñacht’ayi, Chile markan ocupación ukan (uka pachax Cautiva ukham uñt’atawa).
Uñjatarjama: Jupax Tarata markan 1874 maran yuritayna, ukatx Pacífico uksan ch’axwäwip qhipatx chilenakan ocupación ukan chiqap testigopänwa.
Ukax akhamawa: Jupax Chile markan policía ukar wali ch’amampiw jaysatapat amtasi, jupanakax Chile markarux chhijllañapatakiw amuyt’ayañ munapxäna, ukax... plebiscito ukata ukax uka suyun destinop amtañataki.
Frase histórica ukax akhamawa: Kunawsatix ch’amanchatäkän ukhax Manuel Primero Franco jupax akham sasaw jaysatayna: "Nayaw Perú markarux voto churarakï kunatix nayax peruano ukhamätwa".", Tarata markankirinakan jan p’akintat ajayupar uñacht’ayi.
3. Ramón Copaja (Copaja Jilïr Irpiri) .
Independencia ukan mä heroe, Pacífico uksan ch’axwäwip nayraqata, Tarata nayra libertario ajayu uñacht’ayasa.
Uñjatarjama: Jupax nayrïr independencia movimientos ukanx corona española ukarux 19 siglo qalltanx chikancht’asiwayiwa.
Ruli: Tarata markan p’iqinchiripax wali suma cargonïkchïnsa, jupax cargop jaytawayi, mä wakicht’añataki mob (fuerza de guerrillero) ukax mä jach’a ch’axwäwiwa.
Yanapt’asiña: 1.1. Jupax Tarata markat Tacna markakamaw nuwasirinakaparux irpxaruwayäna, Francisco de Zela heroen p’iqinchat sartasiwipar yanapt’añataki 1811, Perú markan nayrïr qhispiyasiñ lurawinakat maynïri.
4. Caputiva ukat Reintegración ukan Mártires ukanaka
Ukhamarus sapa mayni jakhüwinakat sipansa, Taratax mártir civiles ukanakaruw jach’añcharaki, jupanakax identidad peruana arxatasinx jiwapxataynawa, chilenakan apnaqat pachanxa, ukax Taratax 1925 maran Perú markar wasitat mantañapatakiw yanapt’awayi.
Máximo Ticona ukax akhamawa: Tarata markankir mä mártir, jupan simbólico restos ukanakax provincian tributo ukan chikanchatawa.
Walja yaqha Tarata markachirinakax jan sutini: Markachirinaka, guerrilleros ukat muleteros jupanakax Independencia ukat ch’axwäwin ch’axwäwin Pacífico uksan ch’axwañanx jakäwinakap churapxäna.
Taratax heroico yanapt’awipax janiw jach’a ch’axwawinakarukikiti, jan ukasti sapa uruw ch’axwawinakampi ukhamarak firmeza cívica ukampi ocupación uñkatata.